NCERT Solutions Class 9 Sanskrit (Shemushi Prathmo)
The NCERT Solutions in Sanskrit Language for Class 9 Sanskrit (Shemushi Prathmo – शेमुषी प्रथमो भाग:) Chapter – 1 प्रत्यभिज्ञानम् has been provided here to help the students in solving the questions from this exercise.
सप्तमः पाठः – (प्रत्यभिज्ञानम्)
अभ्यासः
1. एकपदेन उत्तरं लिखत –
(क) क: उमावेषमिवाश्रितः भवति?
उत्तर – अर्जुनः/बृहन्नला
(ख) कस्याः अभिभाषणकौतूहलं महत् भवति?
उत्तर – बृहन्नलायाः
(ग) अस्माकं कुले किमनुचितम्?
उत्तर – आत्मस्तवम्/आत्मप्रशंसा
(घ) कः दर्पप्रशमनं कर्तुमिच्छति?
उत्तर – राजा
(ङ). कः अशस्त्रः आसीत्?
उत्तर – भीमसेनः
(च) कया गोग्रहणम् अभवत्?
उत्तर – दिष्ट्या /भाग्येन
(छ) कः ग्रहणं गतः आसीत्?
उत्तर – सौभद्र:/अभिमन्युः
2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत –
(क) भटः कस्य ग्रहणम् अकरोत्?
उत्तर – भटः अभिमन्योः ग्रहणम् अकरोत्।
(ख) अभिमन्युः कथं गृहीतः आसीत्?
उत्तर – अशस्त्रभीमसेनेन रथम् आसाद्य बाहुभ्याम् अभिमन्युः गृहीतः आसीत्।
(ग) कः वल्लभ-बृहन्नलयोः प्रश्नस्य उत्तरं न ददाति?
उत्तर – अभिमन्युः वल्लभ-बृहन्नलयोः प्रश्नस्य उत्तरं न ददाति।
(घ) अभिमन्युः स्वग्रहणे किमर्थम् आत्मानं वञ्चितम् अनुभवति?
उत्तर – युद्धक्षेत्रे अशस्त्रभीमं दृष्ट्वा अभिमन्युः तम् प्रहारं न करोति भीमसेनः च अभिमन्यु बाहुभ्याम् गृहीतवान्। अतः अभिमन्युः स्वग्रहणे वञ्चितः इव अनुभवति।
(ङ) कस्मात् कारणात् अभिमन्युः गोग्रहणं सुखान्तं मन्यते?
उत्तर – अभिमन्युः गोग्रहणं सुखान्तं मन्यते यतः अनेन तस्य स्वपितरः दर्शिताः।
3. अधोलिखितवाक्येषु प्रकटितभावं चिनुत –
(क) भोः को नु खल्वेषः? येन भुजैकनियन्त्रितो बलाधिकेनापि न पीडितः अस्मि। (विस्मयः, भयम्, जिज्ञासा)
उत्तर – विस्मयः
(ख) कथं कथं! अभिमन्यु माहम्। (आत्मप्रशंसा, स्वाभिमानः, दैन्यम्)
उत्तर – स्वाभिमानः
(ग) कथं मां पितृवदाक्रम्य स्त्रीगतां कथां पृच्छसे? (लज्जा, क्रोधः, प्रसन्नता)
उत्तर – क्रोधः
(घ) धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते मम तु भुजौ एव प्रहरणम्। (अन्धविश्वासः, शौर्यम्, उत्साहः)
उत्तर – शौर्यम्
(ङ) बाहुभ्यामाहृतं भीमः बाहुभ्यामेव नेष्यति। (आत्मविश्वासः, निराशा, वाक्संयमः)
उत्तर – आत्मविश्वासः
(च) दिष्ट्या गोग्रहणं स्वन्तं पितरो येन दर्शिताः। (क्षमा, हर्षः, धैर्यम्)
उत्तर – हर्षः
4. यथास्थानं रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत –
| (क) खलु + एषः = | ______ |
| (ख) बल + ______ + अपि | बलाधिकेनापि |
| (ग) विभाति + उमावेषम् + इव + आश्रितः + ______ | विभात्युमावेषम् |
| (घ) ______ + एनम् | वाचालयत्वेनम् |
| (ङ) रुष्यति + एष = | ______ |
| (च) त्वमेव + एनम् = | ______ |
| (छ) यातु + ______ | यात्विति |
| (ज) ______ + इति | धनञ्जयायेति |
उत्तर –
| (क) खलु + एषः = | खल्वेषः |
| (ख) बल + स्वामिमानः + अपि | बलाधिकेनापि |
| (ग) विभाति + उमावेषम् + इव + आश्रितः + इवाश्रितः | विभात्युमावेषम् |
| (घ) वाचालयतु + एनम् | वाचालयत्वेनम् |
| (ङ) रुष्यति + एष | रुष्यत्येष |
| (च) त्वमेव + एनम् | त्वमेवैनम् |
| (छ) यातु + इति | यात्विति |
| (ज) धनञ्जयाय + इति | धनञ्जयायेति |
5. अधोलिखितानि वचनानि कः कं प्रति कथयति यथा- कः के प्रति –
| यथा – क: कं प्रति | ||
| आर्य, अभिभाषणकौतूहलं में महत् | बृहन्नला | भीमसेनम् |
| (क) कथमिदानीं सावज्ञमिव मां हस्यते | __________ | __________ |
| (ख) अशस्त्रेणेत्यभिधीयताम् | __________ | __________ |
| (ग) पूज्यतमस्य क्रियतां पूजा | __________ | __________ |
| (घ) पुत्र! कोऽयं मध्यमो नाम | __________ | __________ |
| (ङ) शान्तं पापम्! धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते | __________ | __________ |
उत्तर –
| (क) कथमिदानीं सावज्ञमिव मां हस्यते | अभिमन्युः | अभिमन्युः |
| (ख) अशस्त्रेणेत्यभिधीयताम् | अभिमन्युः | भीमार्जनौ |
| (ग) पूज्यतमस्य क्रियतां पूजा | उत्तरः | राजानाम् |
| (घ) पुत्र! कोऽयं मध्यमो नाम | राजा | अभिमन्युम् |
| (ङ) शान्तं पापम्! धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते | भीमसेनः | अभिमन्युम् |
6. अधोलिखितानि स्थूलानि सर्वनामपदानि कस्मै प्रयुक्तानि
(क) वाचालयतु एनम् आर्यः।
उत्तर – अभिमन्यवे
(ख) किमर्थं तेन पदातिना गृहीतः।
उत्तर – भीमसेनाय
(ग) कथं न माम् अभिवादयसि।
उत्तर – नृपाय
(घ) मम तु भुजौ एव प्रहरणम्।
उत्तर – भीमसेनाय
(ङ) अपूर्व इव अत्र ते हर्षो ब्रूहि केन विस्मितः असि?
उत्तर – भटाय
7. श्लोकानाम् अपूर्णः अन्वयः अधोदत्तः। पाठमाधृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) पार्थं पितरं मातुलं ________ च उद्दिश्य कृतास्त्रस्य तरुणस्य ________ युक्तः ।
(ख) कण्ठश्लिष्टेन ________ जरासन्धं योक्त्रयित्वा तत् असह्यं ________ कृत्वा (भीमेन) कृष्णः अतदर्हतां नीतः।
(ग) रुष्यता ________ रमे। ते क्षेपेण न रुष्यामि, किं ________ अहं नापराद्धः, कथं (भवान्) तिष्ठति, यातु इति।
(घ) पादयोः निग्रहोचितः समुदाचारः ________ । बाहुभ्याम् आहृतम् (माम्) ________ बाहुभ्याम् एव नेष्यति।
उत्तर –
(क) पार्थं पितरम् मातुलं जनार्दनम् च उद्दिश्य कृतास्त्रस्य तरुणस्य युद्धपराजयः युक्तः।
(ख) कण्ठश्लिष्टेन बाहुना जरासन्धं योक्त्रयित्वा तत् असह्यं कर्म कृत्वा (भीमेन) कृष्णः अतदर्हतां नीतः।
(ग) रुष्यता भवता रमे। ते क्षेपेण न रुष्यामि, किं उक्त्वा अहम् नापराद्धः, कथं (भवान्) तिष्ठति, यातु इति।
(घ) पादयोः निग्रहोचितः समुदाचारः क्रियताम्। बाहुभ्याम् आहृतम् (माम्) भीमः बाहुभ्याम् एव नेष्यति।
(अ) अधोलिखितेभ्यः पदेभ्यः उपसर्गान् विचित्य लिखत –
पदानि — उपसर्गः
यथा- आसाद्य — आ
(क) अवतारितः — ________
(ख) विभाति — ________
(ग) अभिभाषय — ________
(घ) उद्भूताः — ________
(ङ) उत्सिक्तः — ________
(च) प्रहरन्ति — ________
(छ) उपसर्पतु — ________
(ज) परिरक्षिताः — ________
(झ) प्रणमति — ________
उत्तर –
(क) अवतारितः — अव
(ख) विभाति — वि
(ग) अभिभाषय — अभि
(घ) उद्भूताः — उद्
(ङ) उत्सिक्तः — उत्
(च) प्रहरन्ति — प्र
(छ) उपसर्पतु — उप
(ज) परिरक्षिताः — परि
(झ) प्रणमति — प्र
