NCERT Solutions Class 7 Sanskrit (Ruchira)
The NCERT Solutions in Sanskrit Language for Class 7 Sanskrit (Ruchira) Chapter – 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः has been provided here to help the students in solving the questions from this exercise.
सप्तमः पाठः – (सड.कल्पः सिद्धिदायकः)
अभ्यासः
1. उच्चारणं कुरुत-
| अभवत् | अकथयत् | अगच्छत् |
| न्यवेदयत् | अपूजयत् | स्वपिति |
| तपति | प्राविशत् | अवदत् |
| वदति स्म | वसति स्म | रक्षति स्म |
| वदति | चरति स्म | करोति स्म |
| गच्छति स्म | अकरोत् | पठति स्म |
उत्तर : – छात्र ध्यानपूर्वक उच्चारण करें।
2. उदाहरणम् अनुसृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क)
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- वसति स्म |
वसतः स्म | वसन्ति स्म |
| पूजयति स्म | ________ | ________ |
| ________ | रक्षतः स्म | ________ |
| चरित स्म | ________ | ________ |
| ________ | ________ | कर्वन्ति स्म |
उत्तर : –
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| वसति स्म | वसतः स्म | वसन्ति स्म |
| पूजयति स्म | पूजयतः स्म | पूजयन्ति स्म |
| रक्षित स्म | रक्षतः स्म | रक्षन्ति स्म |
| चरित स्म | चरतः स्म | चरन्ति स्म |
| करोति स्म | कुरुतः स्म | कर्वन्ति स्म |
(ख)
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा – प्रथमपुरुषः | अकथयत् | अकथयताम् | अकथयन् |
| प्रथमपुरुषः | ________ | अपूजयताम् | अपूजयन् |
| प्रथमपुरुषः | अरक्षत् | ________ | ________ |
उत्तर : –
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| प्रथमपुरुषः | अकथयत् | अकथयताम् | अकथयन् |
| प्रथमपुरुषः | अपूजयत् | अपूजयताम् | अपूजयन् |
| प्रथमपुरुषः | अरक्षत् | अरक्षताम् | अरक्षन् |
(ग)
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- मध्यमपुरुषः | अवसः | अवसतम् | अवसत |
| मध्यमपुरुषः | ________ | अपूजयतम् | ________ |
| मध्यमपुरुषः | ________ | ________ | अचरत |
उत्तर : –
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| मध्यमपुरुषः | अवसः | अवसतम् | अवसत |
| मध्यमपुरुषः | अपूजयः | अपूजयतम् | अपूजयत |
| मध्यमपुरुषः | अचरः | अचरतम् | अचरत |
(घ)
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- उत्तमपुरुषः | अपठम् | अपठाव | अपठाम |
| उत्तमपुरुषः | अलिखम् | ________ | ________ |
| उत्तमपुरुषः | ________ | अरचयाव | ________ |
उत्तर : –
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| उत्तमपुरुषः | अपठम् | अपठाव | अपठाम |
| उत्तमपुरुषः | अलिखम् | अलिखाव | अलिखाम |
| उत्तमपुरुषः | अरचयम् | अरचयाव | अरचयाम |
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत-
(क) तपःप्रभावात् के सखायः जाता:?
उत्तर : – तपःप्रभावात् हिंस्रपशवोऽपि सखायः जाताः।
(ख) पार्वती तपस्यार्थं कुत्र अगच्छत् ?
उत्तर : – पार्वती तपस्यार्थं गौरीशिखरम् अगच्छत्।
(ग) कः श्मशाने वसति?
उत्तर : – शिवः श्मशाने वसति।
(घ) शिवनिन्दां श्रुत्वा का क्रुद्धा जाता?
उत्तर : – शिवनिन्दां श्रुत्वा पार्वती क्रुद्धा जाता।
(ङ) वटुरूपेण तपोवनं कः प्राविशत् ?
उत्तर : – वटुरूपेण तपोवनं शिवः प्राविशत्।
4. कः/का कम्/काम् प्रति कथयति।
| कः/का | कम्/काम् | |
| यथा- वत्से! तपः कठिनं भवति? | माता | पार्वतीम् |
| (क) अहं तपः एव चरिष्यामि? | __________ | __________ |
| (ख) मनस्वी कदापि धैर्यं न परित्यजति। | __________ | __________ |
| (ग) अपर्णा इति नाम्ना त्वं प्रथिता। | __________ | __________ |
| (घ) पार्वति! प्रीतोऽस्मि तव सङ्कल्पेन। | __________ | __________ |
| (ङ) शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्। | __________ | __________ |
| (च) अहं तव क्रीतदासोऽस्मि। | __________ | __________ |
उत्तर : –
| कः/का | कम्/काम् | |
| यथा- वत्से! तपः कठिनं भवति? | माता | पार्वतीम् |
| (क) अहं तपः एव चरिष्यामि? | पार्वती | मेनाम् |
| (ख) मनस्वी कदापि धैर्यं न परित्यजति। | पार्वती | विजयाम् |
| (ग) अपर्णा इति नाम्ना त्वं प्रथिता। | विजया | पार्वतीम् |
| (घ) पार्वति! प्रीतोऽस्मि तव सङ्कल्पेन। | शिवः | पार्वतीम् |
| (ङ) शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्। | वटुः | विजयाम् |
| (च) अहं तव क्रीतदासोऽस्मि। | शिवः | पार्वतीम् |
5. प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत ।
(क) पार्वती क्रुद्धा सती किम् अवदत्?
उत्तर : – पार्वती क्रुद्धा सती अवदत् – ‘अरे वाचाल! अपसर। जगति न कोऽपि शिवस्य यथार्थं स्वरूपं जानाति।’
(ख) कः पापभाग् भवति?
उत्तर : – यः शिवस्य निन्दा करोति यः च शृणोति, सः पापभाग् भवति।
(ग) पार्वती किं कर्तुम् ऐच्छत्?
उत्तर : – पार्वती तपः कर्तुम् ऐच्छत्।
(घ) पार्वती कया साकं गौरीशिखरं गच्छति?
उत्तर : – पार्वती स्वसख्या विजयया साकं गौरी शिखरं गच्छति।
6. मञ्जूषातः पदानि चित्वा समानार्थकानि पदानि लिखत-
| माता, मौनम्, प्रस्तरे, जन्तवः, नययानि |
शिलायां – ________
पशवः – ________
अम्बा – ________
नेत्राणि – ________
तूष्णीम् – ________
उत्तर : –
शिलायां – प्रस्तरे
पशवः – जन्तवः
अम्बा – माता
नेत्राणि – नयनानि
तूष्णीम् – मौनम्
7. उदाहरणानुसारं पदरचनां कुरुत।
(अ) यथा- वसति स्म = अवसत्
(क) पश्यति स्म = ______
(ख) तपति स्म = ______
(ग) चिन्तयति स्म = ______
(घ) वदति स्म = ______
(ङ) गच्छति स्म = ______
उत्तर : –
(क) पश्यति स्म = अपश्यत्
(ख) तपति स्म = अतपत्
(ग) चिन्तयति स्म = अचिन्तयत्
(घ) वदति स्म = अवदत्
(ङ) गच्छति स्म = अगच्छत्
(ब) यथा- अलिखत् = लिखति स्म
(क) ________ = कथयति स्म
(ख) ________ = नयति स्म
(ग) ________ = पठति स्म
(घ) ________ = धावति स्म
(ङ) ________ = हसति स्म
उत्तर : –
(क) अकथयत् = कथयति स्म
(ख) अनयत् = नयति स्म
(ग) अपठत् = पठति स्म
(घ) अधावत् = धावति स्म
(ङ) अहसत् = हसति स्म
