NCERT Solutions Class 10 Sanskrit (Shemushi Part – II)
The NCERT Solutions in Sanskrit Language for Class 10 Sanskrit (Shemushi Part – II – शेमुषी द्वितीयो भाग:) Chapter – 11 प्राणेभ्योऽपि प्रियः सुह्रद् has been provided here to help the students in solving the questions from this exercise.
अध्याय 11 – प्राणेभ्योऽपि प्रियः सुह्रद्
| अभ्यासः |
1. एकपदेन उत्तरं लिखत –
(क) क: चन्दनदासं द्रष्टुम् इच्छति?
उत्तर – चाणक्यः।
(ख) चन्दनदासस्य वणिज्या कीदृशी आसीत्?
उत्तर – मणिकारम्।
(ग) किं दोषम् उत्पादयति?
उत्तर – ततस्तत्प्रच्छादनम्।
(घ) चाणक्यः कं द्रष्टुम् इच्छति?
उत्तर – चन्दनदासम्।
(ङ) कः शङ्कनीयः भवति?
उत्तर – चन्दनदासम्।
2. अधोलिखितप्रश्नानाम् उनराणि संस्कृतभाषया लिखत-
(क) चन्दनदासः कस्य गृहजनं स्वगृहे रक्षति स्म?
उत्तर – चन्दनदासः अमात्यराक्षस्य गृहजनं स्वगृहे रक्षति
(ख) तृणानां केन सह विरोधः अस्ति?
उत्तर – तृणानां अग्निना सह विरोधः अस्ति।
(ग) कः चन्दनदासं द्रष्टुमिच्छति?
उत्तर – चाणक्यः चन्दनदासं द्रष्टुमिच्छति।
(घ) पाठेऽस्मिन् चन्दनदासस्य तुलना केन सह कृता?
उत्तर – पाठेऽस्मिन् चन्दनदासस्य तुलना शिविना सह कृता?
(ङ) प्रीताभ्यः प्रकृतिभ्यः प्रतिप्रियं के इच्छन्ति?
उत्तर – प्रीताभ्यः प्रकृतिभ्यः प्रतिप्रियं राजान इच्छन्ति?
(च) कस्य प्रसादेन चन्दनदासस्य वणिज्या अखण्डिता?
उत्तर – चन्द्रगुप्तस्य प्रसादेन चन्द्रनदासस्य वाणिज्या अखण्डिता?
3. स्थूलाक्षरपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
(क) शिविना विना इदं दुष्कर कार्य कः कुर्यात्।
उत्तर – केन् विना इदं दुष्कर कार्य कः कुर्यात्?
(ख) प्राणेभ्योऽपि प्रियः सुहृत्।
उत्तर – प्राणेभ्योऽपि प्रियः कः?
(ग) आर्यस्य प्रसादेन मे वणिज्या अखण्डिता।
उत्तर – कस्य प्रसादेन मे वाणिज्या अखण्डिता?
(घ) प्रीताभ्यः प्रकृतिभ्यः राजानः प्रतिप्रियमिच्छन्ति।
उत्तर – प्रीताभ्यः प्रकृतिभ्यः के प्रतिप्रियमिच्छन्ति?
(ङ) तृणानाम् अग्निना सह विरोधो भवति।
उत्तर – केषाम् अग्निना सह विरोधो भवति?
4. यथानिर्देशमुनरत-
(क) ‘अखण्डिता में वणिज्या’-अस्मिन् वाक्ये व्यिापदं किम्?
उत्तर – अखण्डिता
(ख) पूर्वम् ‘अनृतम्’ इदानीम् आसीत् इति परस्परविरुद्ध वचने-अस्मात् वाक्यात् ‘अधुना’ इति पदस्य समानार्थकपदं चित्वा लिखत।
उत्तर – इदानीम्
(ग) ‘आर्य! किं मे भयं दर्शयसि’ अत्र ‘आर्य’ इति सम्बोधनपदं कस्मै प्रयुक्तम्?
उत्तर – चाणक्यः
(घ) ‘प्रीताभ्यः प्रछतिभ्यः प्रतिप्रियमिच्छन्ति राजानः’ अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम्?
उत्तर – राजानः
(ङ) तस्मिन् समये आसीदस्मद्गृहे’ अस्मिन् वाक्ये विशेष्यपदं किम्?
उत्तर – गृहे
5. निर्देशानुसारं सन्धि/सन्धिविच्छेदं कुरुत-
(क) यथा – कः + अपि – कोऽपि
प्राणेभ्यः + अपि – _________
_________ + अस्मि – सज्जोऽस्मि।
आत्मनः + _________ – आत्मनोणधिकारसदृशम्
उत्तर –
प्राणेभ्यः + अपि – प्राणेभ्यऽपि
सज्जः + अस्मि – सज्जोऽस्मि।
आत्मनः + अधिकारसदृशम् – आत्मनोधिकारसदृशम्
(ख) यथा – सत् + चित् – सच्चित्
शरत् + चन्द्रः – __________
कदाचित् + च – __________
उत्तर –
शरत् + चन्द्रः – शरच्चन्द्र
कदाचित् + च – कदाचित
6. कोष्ठकेषु दनयोः पदयोः शुद्धं विकल्पं विचित्य रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) __________ विना इदं दुष्करं कः कुर्यात्। (चन्दनदासस्य / चन्दनदासेन)
(ख) _____________ इदं वृनान्तं निवेदयामि। (गुरवे / गुरोः)
(ग) आर्यस्य ____________ अखण्डिता में वणिज्या। (प्रसादात् / प्रसादेन)
(घ) अलम् ___________। (कलहेन / कलहात्)
(ङ) वीरः ______________ बालं रक्षति। (सिंहेन /ष्ट्वसिंहात्)
(च) ______________ भीतः मम भ्राता सोपानात् अपतत्। (कुक्कुरेण / कुक्कुरात्)
(छ) छात्रः ______________ प्रश्नं पृच्छति। (आचार्यम् / आचार्येण)
उत्तर –
(क) चन्दनदासेन् विना इदं दुष्करं कः कुर्यात्।
(ख) गुरवे इदं वृनान्तं निवेदयामि।
(ग) आर्यस्य प्रसादेन अखण्डिता में वणिज्या।
(घ) अलम् कलहेन्।
(ङ) वीरः सिहात् बालं रक्षति।
(च) कुक्कुरात् भीतः मम भ्राता सोपानात् अपतत्।
(छ) छात्रः आचार्यम् प्रश्नं पृच्छति।
7. अधोदत्तमञ्जूषातः समुचितपदानि गृहीत्वा विलोमपदानि लिखत-
| असत्यम्, पश्चात्, गुणः, आदरः, तदानीम्, तत्र |
(क) अनादरः ___________
(ख) दोषः ___________
(ग) पूर्वम् _____________
(घ) सत्यम् ___________
(ङ) इदानीम् __________
(च) अत्र ___________
उत्तर –
(क) अनादरः – आदरः
(ख) दोषः – गुणः
(ग) पूर्वम् – पश्चात्
(घ) सत्यम् – असत्यम्
(ङ) इदानीम् – तदानीय
(च) अत्र – तत्र
8. उदाहरणमनुसृत्य अधोलिखितानि पदानि प्रयुज्य पञ्चवाक्यानि रचयत-
यथा निष्क्रम्य – शिक्षिका पुस्तकालयात् निष्क्रम्य कक्षा प्रविशति।
| (क) उपसृत्य | ______________ |
| (ख) प्रविश्य | ______________ |
| (ग) द्रष्टुम् |
______________ |
| (घ) इदानीम् |
______________ |
| (ङ) अत्र |
______________ |
उत्तर –
| (क) उपसृत्य | आदित्यः मातरम् उपसृत्य प्रणमति। |
| (ख) प्रविश्य | आचार्यः कक्षा प्रविश्य पाठयति। |
| (ग) द्रष्टुम् |
लता चलचित्रं द्रष्टम् इच्छति। |
| (घ) इदानीम् |
सः इदानी खेलति। |
| (ङ) अत्र |
अत्र मनोहरम् तडागः अस्ति। |
